لانكەی شارستانیەت
كوردستان بۆ هەزاران ساڵە لانكەی شارستانیەت بووە. بەهۆی هەڵكەوتەی ستراتیژیی لەنێو دڵی رۆژهەڵاتی ناوین، ئەوە بوو بەناوەندی شۆڕشی نیۆلیتیك لە دەوروبەری 15،000 ساڵ پێش ئێستا. ئەم شتانەی ئێمە ئەمڕۆ وا لێیاندەڕوانین كە هەروا بەئاسانی هاتوونەتە دەست، وەكو شوێنی نیشتەجێبوون، كشتوكاڵ و زۆر دەستكەوتی دیكەی تەكنۆلۆژی، ئەوا یەكەمجار لە هەرێمی پان و بەرینی زنجیرە چیاكانی تۆرۆس-زاگرۆس ئەزموونكراون. لەنێو ئەو مەعریفە كولتوورییەدا بوونەوەرە مرۆییەكان توانیویانە لەنێو كۆمەڵە مرۆییە بەرفراوانەكاندا بژین و بەسەرتاسەری جیهان بڵاوببنەوە. لەهەمان كاتدا، لە بەشی خوارەوەی میزۆپۆتامیا كە یەكەمین دەوڵەتەكان لەسەر بنەمای پەیوەندی و لێكدژییەكانیان لەگەڵ كۆمەڵ و کۆمەلگا خۆسەر و دووردەستەكانی نێو چیاكانی زاگرۆس-تۆرۆس بەرەوپێشچوونە. لەو كاتەوە ململانێ لەنێوان كۆمەڵگای خۆبهڕێوهبهر و سروشتیی لەگەڵ پێكهاتە هیراركییەكانی دەوڵەت دەستی پێكرد، كوردستان بووەتە گۆڕەپانی شەڕی نێوان ئیمپراتۆرییەتە كۆنەكان یان زلهێزە جیهانییە مۆدێرنەكان. بەهۆی هەڵكەوتە ستراتیژییەكەی كە دەكەوێتە نێوان خۆرئاوای ئۆراسیا و رۆژهەڵاتی دوور، سەرچاوە سروشتییە لەبن نەهاتووەكانی و كولتوورە گرنگەكەی بۆ بوونەوەری مرۆیی، كوردستان بۆ هەزاران ساڵە بووەتە گۆڕەپانی ململانێ.
سۆمەرییەكان بە خەڵكی نێو ناوچە شاخاوییەكانی باكووریان دەگووت “كورتی” كە بەمانای “خەڵكی شاخاوی” دێت. خەڵكی كوردی بەرایی وەك هوری، هیتی و میتانی نوێنەرایەتی مێژوویەكی دوور و درێژی هەزاران ساڵەی ئەم میللەتە دەكەن. ئەوان پەیوەندییەكانیان لەگەڵ میللەتە دراوسێیەكانیان پێشخستووە، بەمەش خەریكی بازرگانی و ئاڵوگۆڕی كولتووریی بوونە. نووسین و راپۆرتی مێژوونووسە كۆنەكانی وەكو هیرۆدۆت ئەو سەرنجی كاریگەریی هەمیشەیی كوردان بەسەر ئەو میللەتانە بەدەستەوە دەدات كە لەگەڵیاندا پەیوەندی بونیادناوە بەنموونە ئیمپراتۆریەتی رۆمانی. زاراوەی “كوردستان” یەكەمجار لە سەدەی یانزە ئاماژەی پێدرا و لەوساتەوە بۆ ئەو ناوچە بەرفراونە، كە زۆربەی شاخاوییە، دەگەڕێتەوە كە كوردان، ئەرمەنیەكان، عەرەبەكان، توركمانەكان، ئازەریەكان و ئاشووریەكان تێیدا نیشتەجێبوونە.
دابەشبوونی نیشتیمان
لە 1639 كوردستان بۆ یەكەمجار دابەش كرا. دوای هەڵگیرساندنی چەندین شەڕی خوێناوی لە دژی یەكتری، ئیمپراتۆریەتی فارسی و ئیمپراتۆریەتی عوسمانی رێككەوتنی قەسرشیرینیان واژۆكرد. ئەو رێككەوتنە كوردستانی بۆ دوو بەش دابەش كرد. بەشی خۆرئاوای كەوتە ژێر دەسەڵاتی عوسمانیەكان لەكاتێكدا بەشی رۆژهەڵاتی فارس دەستی بەسەرداگرت. لەگەڵ ئەوەش، ژمارەیەكی زۆر لە هۆزە كوردییەكان هێشتا دەرفەتگەلێكی زۆریان لەبەردەستدا بوو بۆئەوەی لەنێوان خۆیان كۆنفیدراسیۆنەكان پێكبهێنن یانیش پەیوەندییەكانیان لەگەڵ سەنتەرەكانی هێزگەلی دەوروبەریان پێشبخەن. كەچی، لە دەسپێكی سەرەتای سەدەی نۆزدە دەستێوەردانی جار لە دوای جار زیاتری زلهێزە سەرمایەدارە جیهانییەكانی وەكو فەڕەنسا و بەریتانیا بووە هۆی دابەشبوونی زیاتری كوردستان دوای جەنگی یەكەمی جیهانی. بە واژۆكردنی پەیماننامەی لۆزان لە 1923 كوردستان بەسەر چوار پارچە دابەش كرا. ئێستا ئەو دەوڵەتە نەتەوەییە دروستكراوە نوێیانە توركیا، سوریا، ئێراق و ئێران هەریەكەیان بەشێكی كوردستان بە بەشێك لە خۆیان دانا. ئەو ستاتۆیەش هەتا ئەمڕۆ درێژەی خایاندووە. بەمەش ئالینگاریی ناسنامەی نەتەوەیی ملیۆنان كورد لە ئارادایە بەوەی وا لە خۆیان دەڕوانن كە یەك میللەتن سەرباری هەمەڕەنگییان.
هەمەڕەنگیی كوردستان
نیشتیمانی كوردان- كوردستان – جوگرافیایەكی بەرفراوانی هەیە كە زمان، كولتووریی هەرێمیی، ژینگەی سروشتی، بیروباوەڕی ئایینی و پێكهاتە كۆمەڵایەتییە مەزن و هەمەڕەنگەكان لەباوەش دەگرێت. كوردان خەڵكێكن یەكێتییەكیان لە هەمەڕەنگی پێكهێناوە. لە كاتێكدا كە هەر هەرێمێك جوانی خۆی هەیە كە دانیشتوانەكەی بەشانازییەوە خۆیانی پێدەناسێنن، لەهەمان كاتدا كوردان خۆیان بەیەك میللەت دادەنێن. هەمەڕەنگی و یەكێتیەكەیان بەشێوەیەكی ئاسایی و سروشتی لەماوەی هەزاران ساڵدا گەشەی كردووە. سروشتی رەگداكوتاوی قووڵی كولتووری كوردی سووربوونی كوردان لەسەر مافهكانیان لە یەكێتی و بەڕێوەبردنی نیشتیمانەكەیان دەخاتەڕوو.
باكووری كوردستان (باشووری رۆژهەڵاتی توركیا) لە هەردوو ڕووی جیۆگرافی و دیمۆگرافی گەورەترین بەشی كوردستانە. نیشتیمانی نزیكەی 25 میلۆن كوردە، هەڵكەوتە جوگرافیەكەی بە زنجیرە چیای مەزن، ژینگەی دەوڵەمەندی ئاوی لەوانە هەردوو رووباری دیجلە و فورات و دەشتی كشتوكاڵی دەناسرێتەوە. باكووری كوردستان لەرووی مێژووییەوە نیشتیمانی چەندین جڤاكی ئایینی جیاجیایە لەوانە عەلەوی، ئێزدی، ئاشووری كریستیان، جولەكە و موسڵمان. شارە گرنگەكانی باكووری كوردستان ئامەد (دیاربەكر)، جزیرە، نوسەبین، وان و روحا (ئورفا). ژیانی گوندیی تائێستا زیندووە بە هەبوونی هەزاران شوێنی نیشتەجێبوونی بچووك كە بەدرێژایی چیا و دۆڵەكان بڵاوبوونەتەوە. گروپ و كۆمەڵە كۆچەرییەكانیش بوونیان هەیە كە دەستیان بە چەندین داب و نەریتی كۆنی كوردییەوە گرتووە. وەكو پارچەكانی تری كوردستان ژمارەیەكی زۆر لە دانیشتووانەكەی لەسەر كشتوكاڵكردن و سامانی ئاژەڵیی دەژین. لە ڕووی مێژووییەوە باكووری كوردستان سەدان راپەڕینی لە دژی ئیمپراتۆریەتەكانی وەكو عوسمانیەكان یان سیاسەتی داگیركاریی دەوڵەتی نەتەوەیی توركی بەخۆیەوە بینیوە. هەروەها ئەمڕۆ، بەرخودانی سیاسی، كولتووری، سەربازی بۆ ئازادكردنی كوردستان پشتیوانیەكی بەهێزی لە شار و گوندەكانی باكووری كوردستان بەدی دەكات.
رۆژئاوای كوردستان (باكووری سوریا) یان رۆژئاڤا بەقووڵی بە بەشی باكوور گرێدراوە. بۆ چەندین سەدە بەشێوەیەكی سەرەكی وەك ناوچەیەكی كشتوكاڵی و شوانكارەیی بووە بۆ هۆزە كوردییەكانی باكوور. هەزاران گوندی بچووك بەتێپەڕینی هەزاران ساڵ دروست كران لەكاتێكدا شارەكان بەڕاستی تەنیا لەدوای داگیركاریی فەرەنسی و دامەزراندنی دەوڵەت-نەتەوەی سوری پێشكەوتنیان بەخۆیەوە بینی. رۆژئاڤا بچووكترین بەشی كوردستانە كە ژمارەی دانیشتووانەكەی نزیك بە چوار ملیۆن كەس دەبێت. بەشێك لە چیاكانی هەرێمی عەفرین لە رۆژهەڵات ناوچەیەكە بە دەشتێكی تەخت دەناسرێتەوە كە لەبارە بۆ كشتوكاڵكردن ئەمەش بەهۆی بەپیت و بەرەكەتی خاكەكەی و دەوڵەمەندیی سەرچاوەكانی “ئاو”یهوه. هەرێمی كۆبانی بە رووباری فورات دەناسرێتەوە كە بەدرێژایی سنووری رۆژهەڵاتی درێژدەبێتەوە لە كاتێكدا رووباری دیجلە بەشی سنووری رۆژهەڵاتی شارەكە پێكدەهێنێت لەنێوان رۆژئاوا و باشووری كوردستان. شارەكانی وەكو قامشلۆ، حەسەكە، سەرێکانی و كۆبانی لە گەورەترین شارەكانی هەرێمەكەن لەرووی ژمارەی دانیشتووانەوە.
هەرێمی عەفرین چەندین گوندی ئێزیدی و عەلەوی لەخۆدەگرێت. داب و نەریتە خێڵەكییەكان ئێستاش رۆڵێكی گرنگ لە ژیانی رۆژانەدا دەبینن، بەتایبەتی لە هەرێمەكانی كۆبانی و جزیرە. بەهۆی بوونی بە ناوەندی چالاكییە ئەدەبی و رۆشنبیرییە كوردییەكان بۆ چەندین دەیە، خەڵكی رۆژئاڤا دەستیان كرد بە پشتیوانیەكی بەهێزی بەرخودانی كوردیی بۆ ئازادی لە ساڵانی هەشتاكانی سەدەی رابردوو. دواتریش گرتنەبەری هەڵوێستێكی روون و ئاشكرا لە دژی سیاسەتی دەوڵەتی سوری كە خۆی لە نكۆڵیكردن، تواندنەوە، سەركوتكردن و هەژاریی دەبینیەوە، رۆژئاڤا لەسەر ئاستی جیهانی ناسراوە بە شەڕ و بەرەنگاریی قارەمانانەی دژ بە دەوڵەتی ئیسلامی (داعش)، هەروەها شۆڕش كە لە 2012 هەڵیگیرساند. بەبنەماگرتنی خۆبەڕێوەبەریی جڤاگهكان(كۆمیونەكان)، ئازادیی ژنان و ئیكۆلۆژی، ئەوا خەڵكی رۆژئاڤا بەیەكەوە لەگەڵ خەڵكانی تری هەرێمەكە سیستمی دیموكراتی خۆیان بونیات ناوە كە ئەمڕۆ زۆر دوورتر لەودیو سنووری هەرێمە كوردنشینەكانیش رۆیشتووە: ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باكوور و رۆژهەڵاتی سوریا.
باشووری كوردستان (باكووری ئێراق) لەسەر بنەمای پەیماننامەی موسڵ-كەركوكی 5ی حوزەیرانی 1926 ی نێوان بەریتانیا و توركیا جیاكرایەوە. لەوساوە ژێردەستەی بایەخپێدانە تایبەت و سیاسەتەكانی زلهێزانی خۆرئاوا بووە. بە ژمارەی دانیشتووانە دە ملیۆنییەكەی ئەوە سێیەمین گەورەترین پارچەی كوردستانە. وڵاتیانی باشووری كوردستان خاوەنی مێژوویەكی دوور و درێژن لە راپەڕینەكان لە دژی داگیركارە بیانیەكان. ئەوە راپەڕینی بابان بوو لە 1806 كە نوێنەرایەتی سەرەتایەكی مێژوویی كرد لە بەرخودانی مۆدێرنی كوردی بۆ سەربەخۆیی. ئەم بەرخودانە دژی زلهێزە سەرمایەدارییە جیهانییەكان و شەریكە هەرێمییەكانیان لە باشووری كوردستان دەستی پێكرد و هەتا ئەمڕۆ بەردەوامی هەیە. لەڕووی جوگرافییەوە هەرێمەكە بە بوونی ناوچەیەكی شاخاوی سەخت و بەرفراوان لە باكوور و رۆژهەڵات دەناسرێتەوە، ئەمەش لەگەڵ هەبوونی دەشتێكی تەخت زیاتر لە بەشه رۆژئاوایهكهی. بوونی سەرچاوە نەوتییە دەوڵەمەندەكانی بۆ چەندین سەدە دەبێت سەرنجی زلهێزە نێونەتەوەییەكانی بەلای خۆیدا راكێشاوە.
لەگەڵ ئەوەش، سەرچاوە ئاوییە زۆرەكانی هەرێمەكە و خاكە بەپیت و فەڕەكهی لەڕووی مێژووییەوە بناغەیەكی ئابوورییان بۆ ناوچەكە دروست كردووە. لەرووی كولتوورییەوە، باشووری كوردستان نیشتیمانی وڵاتیانی شێوهزارهكانی كرمانجی ناوهڕاست (سۆرانی) و كرمانجی و ههورامی و كهڵهورییە لەكاتێكدا ئێزیدییەكانیش لە هەرێمی شەنگال پێكهاتەیەكی گرنگ پێكدەهێنن. شارە گەورەكانی وەك هەولێر (ئەربیل)، كەركوك، دهۆك و سلێمانی بەشی زۆرینەی دانیشتووانەكەی پێكدەهێنن لەگەڵ گوندەكانی كە بەسەرتاسەری ناوچە شاخاوییەكانی باشووری كوردستان بڵاوبوونەتەوە. وەكو باكوور، ئەم بەشەی كوردستان كۆچكردنێكی بەناچاری لە هەزاران گوندی بەخۆیەوە بینیوە. رژێمی سەددام حوسێن بەشێوەیەكی دڕندانە هەموو كوردێكی دەچەوساندەوە كە داوای ئازادی و دادپەروەری بكردبووایە، بەتایبەتی لە ساڵانی حەفتاكان و هەشتاكانی سەدەی رابردوو. سەرباری هەبوونی سەرچاوە ئابوورییە بەرفراوانەكان لەسایەی دەرهێنانی نەوتی لۆكاڵی و خۆبەڕێوەبەری لەسەرەتاكانی 1990ەوە، كەچی كێشە ئابووری و سیاسییە قووڵەكانی هەتا رۆژی ئەمڕۆش هەر درێژەی هەیە. خەڵكی باشووری كوردستان بەشێوەیەكی نەریتی پشتیوانیەكی بەهێزیان لە بزوتنەوەی ئازادی كوردیی كردووە، جا چ پشتیوانیكردنی هێزەكانی پێشمەرگە بێت یانیش گەریلاكانی پەكەكە لە چیاكانی هەرێمەكە.
رۆژهەڵاتی كوردستان (باكووری رۆژئاوای ئێران)، وەك دووەمین گەورەترین بەشی كوردستان، نیشتیمانی زیاتر لە 15 ملیۆن كوردە. كوردانی رۆژهەڵاتی كوردستان هەر بەتەنها بەرخودانیان بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان بەرپا نەكردووە، بەڵكو بەشێكی چالاكیش بوونە لە خەباتی بۆ ئازادی و دیموكراسی لەسەرتاسەیی ئێران. بەرخودانی ئەفسانەیی قەڵای دمدم هەتا ئێستاش سەرچاوەی گیانی ئازادی و دیموكراسیە لە ئێران. كوردان لەبەرامبەر داسەپاندنی ستەمی دەوڵەتان لە دژیان هەڵساونەتەوە و بەرەنگارییان كردووە و لەم پێناوەشدا لە كۆتاییەكەی قوربانیەكی زۆریان داوە. راپەڕینی سمكۆی شكاك و دامەزراندنی كۆماری كوردستان له مهاباد لە 1946 پرسی رۆژهەڵاتی بۆ بەدەستهێنانی مافەكانی لە دوای سەردەمی شەڕی جیهانی پێكھێنا. كوردان رۆڵێكی چالاكیان لە شۆڕشی 1979ی ئێران بینی، هەروەها لەژێر سایەی سەركردایەتی پارتەكانی وەكو كۆمەڵە و حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران بەرخودانیان كرد دژی سیاسەتی نكۆڵیكردنی كۆماری ئیسلامی دەرهەق بە مافەكانیان. بەڵام لەگەڵ دەركەوتنی پەكەكە، بەتایبەتیش دوای رفاندنی رێبهر عەبدوڵڵا ئۆجەلان لەرێی پیلانگێڕییەكی نێونەتەوەیی، خەڵكی رۆژهەڵات ئومێدێكی تازەیان بەدی كرد و جێی خۆیان لەنێو بەرخودانی پەكەكەدا گرت. لە 1999 ەوە، هەموو بزوتنەوە نەتەوەیی-دیموكراتییە فراوانەكان لەژێر كاریگەریی بەرخودانی پەكەكەدا بوونە. ئەمەش نیشانەی سەردەمێكی تازەیە لە بەرخودانی رۆژهەڵات بۆ ئازادی و دیموكراسی. دامەزراندنی پژاك و كۆدار ئومێدێكی گەورەی بۆ خەڵكی رۆژهەڵات دروست كردووە، هەروەها بۆ نەتەوەكانی تری نێو ئێران. سیاسەتی تۆقاندن، زیندانیكردن، ئەشكەنجەدان و لە سێدارەدانی رژێمی ئێران نەیتوانیوە خۆڕاگری و پێداگیریی خەڵك بۆ ئازادی تێكبشكێنێت. ئەمڕۆ، كوردان هێزێكی پێشەنگن لە ناڕەزایەتیەكان لە دژی ئێرانی شەریعەت و دەوڵەتی ستەمكاری.
گرنگیی كوردستان لە سەدەی بیست و یەكدا
لەگەڵ قەیرانی سیستمی سەرمایەداریی جیهانی، بۆ ماوەی نزیك بە سێ دەیەیە رۆژهەڵاتی ناوین بووەتە ناوەندیی بایەخپێدان. ئەمڕۆ، سەرجەم زلهێزە جیهانییەكان بەشدارن لە” شەڕی سێهەمی جیهانی “ کە ئامانجەکەی نوێكردنەوەی سەرمایەدارییە بە رێگەی ڕەگداكوتانێکی پتەو لەنێو رۆژهەڵاتی ناوین. كوردستان ئەمڕۆ خۆی لەنێو ناوەندی ئەم شەڕەدا دەبینێتەوە. بۆ دووسەد ساڵ دەچێت كوردان قوربانییەكی بێ شومار دەدەن لە بەرخودانیان دژ بە سەرمایەداری و كۆلۆنیالیزم. لە كۆتایی ساڵانی حەفتاكانی سەدەی رابردوو وەك گهل خەبات و كۆششێكی زۆریان كرد لەپێناو بونیاتنان و پشتیوانیكردنی بزوتنەوەیەكی ئازادیخواز كە تەواو گوزارشت لە خۆیان بكات: ئهویش پهكهكهیه. عەبدوڵڵا ئۆجەلان، پەكەكە و میللەتی كورد وەك یەک پێکهاتەی گشتگیر بەیەكەوە بەئاگاییەوە داوای مافەكانیان دەكەن بۆ بڕیاردان لهسهر چارهنووسی خۆیان كە دەیانەوێت چۆن بژین. لە دەرەنجامی ئەم بەرخودانە درێژخایەنە، جوڵانەوەی ئازادیی كوردستان دیدگایەكی روونی پێشخستووە بۆ داهاتووی رۆژهەڵاتی ناوین و ئهویش كۆنفیدرالیزمی دیموكراتییه.
لەگەڵ بوونی تەواوی رۆژهەڵاتی ناوین بە گۆڕەپانی جەنگی زلهێزە جیهانی و هەرێمییەكان، هێزێكی سێیەم هەیە كە تادێت وا دەكات دەنگی زیاتر ببیسترێت: ئهویش هێزی نەتەوە جیاجیاكانه لە ناوچەكە. لەكاتێكدا زلهێزە جیهانییەكانی وەكو ئەمریكا، بەریتانیا، ئەڵمانیا و روسیا لە كۆششێكی بەیەكەوەیی دان بۆ بەرهەمهێنانەوەی سیستمی سەرمایەداری؛ زلهێزە هەرێمییەكانی وەكو توركیا و ئێرانیش زیاتر لەسەر پارێزگاریكردن لەو دۆخە هەنووكەییە دەوەستن. ئەوە خەڵكانی وەكو كورد، عەرەب، ئەرمەنی، فارس، توركمانەكانن كە پێشەنگایەتی خەباتی دیموكراتی دەكەن. هیچ كەسێك ناتوانێت پێشبینی ئەوە بكات كە چۆن قەیرانی سەرمایەداری لەگەڵ ناوەندێتی لە رۆژهەڵاتی ناوین كۆتایی دێت. لەگەڵ ئەوەش، ئێمە بەوپەڕی دڵنیاییەوە دەزانین كە ئەوە رێكخستنی بەهێز و تاكتیك و ستراتیژیەتی گونجاوی هێزە جیاجیاكانی پەیوەندیدار ئەنجامەكان دیاری دەكات. كوردان وەك رێكخراوترین خەڵكانێکن لە هەرێمەكە کە لەنێو ئەم خەبات و بەرخودانە بۆ دیموكراسی بەرپرسیارێتیان هەڵگرتووە.
بەپشتیوانیكردن لەلایەن ژمارەیەكی بەرچاوی عەرەب، ئەرمەنی، ئاشووری، تورك و خەڵكانی تر لەسەرتاسەری جیهان، سەركەوتن یان شكستهێنانی بەرخودانیان كاریگەرییەكی یەكلاكەرەوەی دەبێت لەسەر ئەوەی كە ئایا سەرمایەداری دەتوانێت بەتەواوی خۆی لەنێو رۆژهەڵاتی ناوین جێگیربكات و دەستی بە وزەی نوێ رابگات یان نا. ئەگەر بەرخودان بۆ دیموكراسی و ئازادی لە كوردستان و رۆژهەڵاتی ناوین بەرفراوان بێت ئەوا هێز و خەڵكە دیموكراتیكەكان لە جیهان دەتوانن هەناسەیەكی قووڵ بدەن و دواجار سەرمایەداری، دەوڵەتان و پیاوسالاری بخەنە نێو زبڵدانی مێژووهوه. لەبەرئەوەیە ئەوەی ئەمڕۆ لە كوردستان روودەدات گرنگییەكی ئێجگار گەورەی دەبێت بۆ داهاتووی سەرتاسەری جیهان. بە لەبەرچاوگرتنی ئەو راستییە ئێمە هەر رۆژ كار دەكەین بۆ بەهێزكردنی بەرخودانمان بۆ كۆنفیدرالیزمی دیموكراتیك لە كوردستان، رۆژهەڵاتی ناوین و هەموو جیهان. ئێمە باوەڕمان وایە پشتگیركردنی بەرخودانەكەمان مەسەلەیەكی ئێجگار گرنگە بۆ بونیاتنانی داهاتوویەك بۆ مرۆڤایەتی كە شایستەی ژیانكردن بێت. لهگهڵ سەركەوتنمان لە بەدەستهێنانی ئازادی و دیموكراسی لە كوردستان و رۆژهەڵاتی ناوین، ئەوە كاریگەرییەكی بەرچاومان دەبێت بۆ سەرتاسەری جیهان.